Trauma Ndër Breza: Ndikimi i Luftës, Varfërisë dhe Shtypjes te Shqiptarët
Trauma ndërgjeneruese i referohet kalimit të shqetësimeve psikologjike përmes brezave, shpesh në komunitete të prekuara nga lufta, zhvendosja, shtypja dhe varfëria. Mbijetuesit e Holokaustit, popujt indigjenë dhe refugjatët janë shembuj të grupeve që mbajnë peshën e vuajtjeve të paraardhësve të tyre. Këto përvoja të përbashkëta formojnë mënyrën se si individët rregullojnë emocionet, përgjigjen ndaj stresit dhe lidhën me të tjerët.
Për shqiptarët, si në Shqipëri ashtu edhe në diasporë, plagët e luftës, diktaturës, kolonializmit dhe pasigurisë ekonomike janë të thella. Frika dhe strategjitë e mbijetesës që ne, prindërit tanë dhe gjyshërit tanë zhvilluam vazhdojnë të formojnë mënyrën se si mendojmë, ndiejmë dhe lidhemi sot. Megjithatë, ka pasur pak kërkime për shëndetin mendor në komunitetin tonë, dhe është thelbësore të shqyrtohet se si ngjarjet traumatikë të kohëve të fundit kanë ndikuar në mirëqenien tonë kolektive.
Pasojat Psikologjike të Luftës, Varfërisë, Kolonializmit dhe Shtypjes Politike
Diktatura komuniste në Shqipëri (1946–1991) u shënua nga persekutimi politik, puna e detyruar dhe një kulturë frike. Familjet u copëtuan, njerëzit u burgosën ose u ekzekutuan, dhe besimi tek të tjerët u bë i rrezikshëm. Efektet e qëndrueshme të luftës dhe ndikimeve koloniale kontribuan më tej në ndarjet shoqërore dhe pasigurinë ekonomike. Edhe pas rënies së komunizmit, varfëria ekonomike, lufta civile dhe emigrimi masiv detyruan shumë shqiptarë të fillonin jetën e tyre jashtë shtetit, duke mbajtur një traumë të pazgjidhur nga diktatura dhe historia më e gjerë e luftës dhe sundimit të huaj.
Ky shqetësim nuk zhduket thjesht me kalimin e kohës. Shumë mbijetues zhvilluan frikë të thellë, hiper-vigjilencë dhe shtypje emocionale—tipare që shpesh kalojnë tek fëmijët e tyre. Ankthi, depresioni, turpi i tepruar dhe simptomat e ngjashme me PTSD janë të zakonshme në brezat më të rinj, edhe për ata që nuk e kanë jetuar drejtpërdrejt këto ngjarje.
Si psikologe shqiptare, shpesh i pyes klientët e mi nëse kanë përjetuar traumë, sepse kjo më ndihmon të kuptoj shëndetin e tyre mendor dhe të udhëheq trajtimin. Gati gjithmonë, përgjigja është “jo”. Kur ja kujtoj diktaturën, luftërat dhe vështirësitë që kaluan familjet e tyre, ata thonë: “Të gjithë e kaluan atë.” Për mua, kjo përgjigje tregon sa pak e kupton komuniteti ynë traumën dhe pasojat e saj. Shumë njerëz vuajnë në heshtje, duke besuar se ka diçka të gabuar me ta, në vend që ta njohin dhimbjen e tyre si pasojë e traumës. Turpi dhe stigma na ndalojnë ta pranojmë vuajtjen tonë, duke e bërë më të vështirë shërimin. Si komunitet, duhet të kemi biseda të hapura për mënyrën se si këto ngjarje të dhimbshme vazhdojnë të na ndikojnë edhe sot e kësaj dite dhe ndikojnë brezat që nuk i përjetuan ato drejtpërdrejt.
Si Kalon Trauma ndër Breza: Rrugët Psikologjike, Sociale dhe Epigjenetike
Trauma nuk trashëgohet vetëm përmes historive—ajo është e thellë në mënyrën se si mendojmë, ndiejmë dhe lidhemi me botën.
Transmetimi Psikologjik dhe Social: Prindërit që kanë përjetuar traumë shpesh kalojnë frikën, ankthin dhe mekanizmat e mbijetesës pa e kuptuar atë. Nevoja për të qenë të fortë, të pavarur dhe emocionalisht të përmbajtur mund të ketë qenë thelbësore për mbijetesë, por tani mund të pengojë mirëqenien emocionale dhe marrëdhëniet. Fëmijët e mbijetuesve të traumës mund të internalizojnë këto modele, duke i bërë ata të kenë vështirësi me vulnerabilitetin, besimin dhe shprehjen emocionale, duke vazhduar një cikël të largësisë emocionale dhe vështirësive në marrëdhënie.
Heshtja Familjare dhe Normat Kulturore: Shumë familje shqiptare nuk flasin për vështirësitë e kaluara, duke lënë brezat më të rinj me pyetje të pa përgjigjura dhe emocione të pa përpunuara. Kjo heshtje krijon pasiguri dhe konfuzion, duke kontribuar në një ndjenjë shqetësimi të trashëguar por të pa thënë. Pa mundësinë për të diskutuar dhe përpunuar traumën, brezat më të rinj mund të mbesin të detyruar të navigojnë nëpër emocione komplekse dhe përgjigje ndaj stresit pa mjetet ose gjuhën për t’i kuptuar ato, duke çuar në ankth të internalizuar dhe vështirësi në lidhjen me të tjerët.
Ndikimet Epigjenetike: Hulumtimet e hershme sugjerojnë se trauma mund të ndryshojë shprehjen e gjeneve në një mënyrë që rrit ndjeshmërinë ndaj stresit, ndjeshmërinë emocionale dhe çështjet e shëndetit mendor te pasardhësit. Këto ndryshime biologjike theksojnë se si trauma vazhdon përmes brezave, duke i bërë individët më të ndjeshëm ndaj disregullimit emocional, ankthit, depresionit dhe, si pasojë, vështirësive në krijimin e marrëdhënieve të shëndetshme.
Thyerja e Ciklit: Shërimi dhe Qëndrueshmëria
Shërimi nga trauma ndërgjeneruese shkon përtej thjesht kuptimit të së kaluarës—ne duhet të punojmë aktivisht për shërimin dhe ndryshimin e mënyrës se si e mbajmë atë përpara. Edukimi psikologjik, terapia e informuar për traumën dhe kujdesi shëndetësor mendor i ndjeshëm ndaj kulturës janë thelbësorë për përpunimin e shqetësimit të trashëguar. Të kemi biseda të hapura brenda familjeve dhe komuniteteve është thelbësore për të thyer heshtjen dhe për të lejuar individët të rikthejnë historitë e tyre, duke ecur drejt qëndrueshmërisë.
Dhimbja e së kaluarës nuk ka nevojë të na përcaktojë. Duke pranuar historinë tonë, duke i dhënë përparësi shëndetit mendor dhe duke bërë më shumë kërkime për të kuptuar se si trauma kolektive na ka ndikuar, mund të thyejmë ciklin e vuajtjes. Kërkimet do të na ndihmojnë të kuptojmë më mirë se si trauma ka formuar përgjigjet tona ndaj stresit, emocionet dhe marrëdhëniet, duke na mundësuar të krijojmë sisteme mbështetëse më efikase. Me këtë njohuri, mund të ndërtojmë një komunitet shqiptar më të fortë dhe më të shëndetshëm për brezat e ardhshëm.
